Verdwijnende talen redden: de race tegen de tijd
Wat is het eerste dat bij je opkomt als je denkt aan verdwijnende talen? Een voor de hand liggende associatie voor velen zijn dode talen zoals het Latijn, Sanskriet, Oudgrieks of Koptisch. Klopt, maar de trieste realiteit is dat het uitsterven van talen niet uitsluitend iets van het verleden is. In werkelijkheid verdwijnt elke drie maanden één taal van de aarde. Daarmee gaat een stukje kennis over de wereld voor altijd verloren.
Wat verliezen we als een taal verdwijnt?
Taal is een middel om te communiceren, onze identiteit te bepalen, onze geschiedenis en cultuur uit te drukken, te leren en aan het sociale leven deel te nemen. Aangezien de overgrote meerderheid van de culturen op de wereld uitsluitend een mondelinge vorm kent, is gesproken taal de enige opslagplaats van het erfgoed, de tradities en de waarden van een aantal gemeenschappen. Wanneer de laatste sprekers van de inheemse talen sterven, sterven ook de geschiedenis, de gebruiken en een unieke perceptie van de wereld.
Veel taalkundigen waarschuwen dat talen in een alarmerend tempo afnemen, veel sneller dan in het verleden. Geschat wordt dat van de bijna 7000 talen die tegenwoordig op de wereld worden gesproken, ongeveer 40% met uitsterven wordt bedreigd. De meeste van deze talen zijn inheemse talen, waardoor hele culturen in gevaar komen.
2019 Internationaal Jaar van de Inheemse Talen
Dat is een van de redenen waarom de Algemene Vergadering van de VN 2019 heeft uitgeroepen tot Internationaal Jaar van de Inheemse talen (IY2019) en de UNESCO de rol van internationale coördinator van het evenement heeft toebedeeld. Het doel van het initiatief is om de aandacht te vestigen op de noodzaak om inheemse talen te beschermen en stimuleren en het belang ervan voor de sociale, economische en politieke ontwikkeling van samenlevingen te benadrukken.
UNESCO heeft samen met nationale regeringen, organisaties die inheemse volkeren vertegenwoordigen en onderzoekers een actieplan ontwikkeld met een roadmap voor het bereiken van de doelstellingen van het Internationaal Jaar van de Inheemse Talen. De belangrijkste gebieden waarop actie moet worden ondernomen zijn:
• Verbetering van begrip, verzoening en internationale samenwerking
• Goede voorwaarden scheppen voor het delen van kennis en de verspreiding van goede werkwijzen op het gebied van inheemse talen
• Empowerment van inheemse volkeren door middel van eerlijke en inclusieve toegang tot onderwijs, met name in gebieden waar inheemse talen worden gesproken
• Opname van inheemse talen in nationaal beleid en strategische plannen
• Groei door de ontwikkeling van nieuwe kennis op basis van het culturele en taalkundige erfgoed en de intellectuele eigendom van inheemse volkeren.
Er zijn verschillende manieren om betrokken te raken bij IYIL2019, zowel als lid van een organisatie als als individu. Bezoek de website om alles te weten te komen over inheemse talen en neem deel verscheidene evenementen en activiteiten.
Waarom sterven talen uit?
Een taal sterft wanneer deze niet meer gebruikt wordt in een bepaald gebied en ze zich als gevolg daarvan niet meer als communicatiemiddel ontwikkelt. In de geschiedenis van de mensheid hebben de talen van grote sociale groepen zich snel verspreid, terwijl de talen van kleinere culturen geen kans maakten om met een grotere groep te worden geconfronteerd en zijn uitgestorven. Dit gebeurt via het officiële taalbeleid of door het prestige van de taal.
Een andere reden voor het uitsterven van vreemde talen is mobiliteit. Tegenwoordig reizen mensen veel en verhuizen ze voor een baan. Ze geven er de voorkeur aan om van hun moedertaal over te stappen op meer algemeen gebruikte, universele talen, omdat het gemakkelijker is en ze zich willen aanpassen aan de actuele trends in de wereld.
Het komt vaak voor dat taal door staatspolitiek en ideologie wordt gedood. Dit was het geval met het Ter Sámi, dat gebruikt werd door de Sami-volkeren van het schiereiland Kola. In de jaren 1930 verbood Stalin het gebruik van Ter Sámi thuis en op school. Als gevolg van de communistische indoctrinatie, russificatie, migratie en culturele veranderingen is het aantal sprekers snel afgenomen. Nu zijn er nog slechts twee ouderen die de taal spreken.
Een soortgelijk verhaal kan worden verteld over Australië. Aangenomen wordt dat er voorafgaand aan de kolonisatie ongeveer 250 talen hebben bestaan! Helaas is als gevolg van het beleid van de Gemenebest-regering in de loop der jaren veel van deze taalkundige diversiteit verloren gegaan: slechts 10% van de inheemse bevolking van Australië spreekt thuis haar oorspronkelijke taal. In het verleden werden de inheemse talen afgedaan als gesteun en gekreun en zijn er sterke pogingen gedaan om ze te verbieden en te vervangen door Engels. Vandaag de dag is de houding veranderd, worden op Aboriginal school moedertaallessen gegeven en is het mogelijk om inheemse talen te studeren aan de Universiteit van Sydney. Lokale gemeenschappen beginnen trots te worden op hun diverse taalkundige erfgoed, maar er is nog veel werk te verrichten om het te behouden.
Maar ideologie en politiek kunnen een dode taal ook doen herleven. Dit was het geval voor het Cornish, dat tot de achttiende eeuw werd gesproken door de inwoners van het Britse Cornwall. In de 20e eeuw, op de golf van Cornish separatisme en nationalisme, werd het Cornish herboren. Vandaag de dag wordt het vloeiend gesproken door 300-400 mensen, en 5.000 mensen zouden een rudimentaire kennis van de taal te bezitten. Uit hoofde van een politiek besluit is het Iers Gaelic, ooit veracht als 'plattelandsdialect', naast Engels de officiële taal van Ierland geworden. Het wordt tegenwoordig vloeiend gesproken door een kwart miljoen Ieren.
Wat kan er gedaan worden?
Kunnen we iets doen om het uitsterven van zoveel talen een halt toe te roepen? Volgens UNESCO zijn de meest bedreigde talen ter wereld die van India (196), de VS (192 - voornamelijk Indiaanse stammen), Indonesië (147), China (144), Mexico (144) en Rusland (136). Helaas kan het veel moeilijker zijn om een bedreigde taal te redden dan bedreigde diersoorten te beschermen. Een taal kan niet worden gered als er geen mensen zijn die deze willen spreken.
Paradoxaal genoeg worden globalisering en de daarmee gepaard gaande moderne technologieën doorgaans beschouwd als een bedreiging voor culturele diversiteit, maar toch kunnen ze helpen talen te redden. Je kunt de IYIL2019-bronnen en de evenementenkalender met anderen delen en zo het belang van taalbehoud onder de aandacht brengen. Met behulp van video en podcasts kan gesproken tekst over bedreigde talen worden opgenomen. Tot slot bestaat er een aantal crowdfunding platforms waarmee geld kan worden ingezameld om talen voor uitsterven te behoeden. Een opmerkelijk voorbeeld van een succesvolle actie van dit type is het initiatief uit 2018 om een tv-zender in het Cornish te starten.